Türk lehçelerİ

Lehçeler

Lehçeler, bir dilin bilinmeyen, çok eski dönemlerinde ayrılmış kollarına denir. Başka bir deyişle, bir dilin birbirinden uzak bölgelerde, çeşitli nedenlerle, ses, söz dizimi ve söz varlığı bakımından değişikliğe uğramış biçimine (Alm: Dialekt; Fr: dialecte; İng: dialect) denir.

Tanımlardan da anlaşılacağı gibi, 'agızda genellikle ses ve söyleyiş farklılığı varken, lehçede ses ve söyleyiş farklılığıyla birlikte, dilin yapısı (söz dizimi) ve söz varlığı da değişmektedir. O kadar ki, bu farklılıklar zamanla lehçelerin birer dil olmasına bile yol açmaktadır. Söz gelimi, Latincenin çeşitli lehçeleri arasındaki farklılık zamanla o kadar büyümüştür ki, sonunda Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Rumence gibi diller ortaya çıkmıştır.

Adriyatik Denizi'nden Çin Denizi'ne kadar uzanan çok geniş bir coğrafyada yaşayan Türkçe de birçok lehçelere ayrılmıştır: Batı Türkçesinin Anadolu, Azerî, Türkmen lehçeleri gibi ve Özbek lehçesi, Kazak lehçesi, Kırgız lehçesi...

Lehçenin ayrı bir dile dönüşmesi olayına Türk dilinde de rastlanmaktadır. Yaşayan Türk lehçelerinden ikisi, bugün artık birer dile dönüşmüştür. Bunlardan biri, Sibirya'da Lena Nehri'nin iki yanında yaşayan Yakut Türklerinin konuştuğu Yakutça diğeri ise, Orta Volga bölgesinde Kama Irmağı'nın Volga'ya kavuştuğu yerde yaşayan Çuvaş Türklerinin dili olan Çuvaşçadır.

Bir dilin lehçeleri arasındaki bağı ya da farklılıkları en iyi lehçeler sözlüğü ortaya koyar. Örneğin, W. Radloff'un "Türk Lehçeler Sözlüğü" bu nitelikte bir sözlüktür. Hüseyin Kâzım'ın "Büyük Türk Lugatı" da bu alanda hazırlanmış büyük bir eserdir. Türk lehçeleri hakkında ilk bilgileri veren eserse Kaşgarlı Mahmut'un ölümsüz eseri "Divan-ı Lügat-i Türk"tür.

Türk Dilinin Lehçeleri:

1. Çuvaşça
2. Yakutça

Türk Dilinin Şiveleri (kavim adları ile):

Sibirya ve Altay alanı: 1. Karagas 2. Soyan 3. İrtiş ve Tobol  4. Altay  5. Telengit 6. Teleüt 7. Tuba 8. Kumandı 9. Lebed 10. Sagay 11. Beltir 12. Kaç 13. Koybal 14. Kızıl  15. Şor 16. Kamasin 17. Çalım ve Çat Doğu Türkistan alanı 18. Uygur 19. Sarı Uygur 20. Tarançi Batı Türkistan alanı 21. Karakalpak 22. Özbek 23. Kırgız 24. Kazak 25. Türkmen

Kafkasya ve İran alanı 26. Nogay 27. Kundur 28. Karaçay 29. Balkar (Malkar) 30. Kumuk 31. Azeri 32. Kaşkay 33. Afşar 34. Kacar 35. Şahseven 36. Karadağlı 37. Karapapak 38. Hamse 39. Halaç 40. Kengerlu 41. Horasani 42. Karayi 43. Karaçorlu Kuzey alanı (Urallardan Balkanlara kadar) 44. Kazan, Tatar 45. Atrahan 46. Başkırt 47. Kırım 48. Karayim 49. Gagavuz 50. Türkiye, Oğuz

TÜRKÇENİN LEHÇELERİ VE YAYILDIKLARI COĞRAFYA

Burada, (biri dışında) tüm Türk topluluklarının kendi dillerini yani Türkçenin lehçelerini ve şivelerini anadil olarak konuştukları kabulu kesinlikle yanlış olmayacaktır. İkinci dil olarak ise, geçmişte veya günümüzde de bağımlı bulundukları devletlerin resmi dilini konuşmaktadırlar. Bunlar içinden en önemlileri Rusça, Çince, Farsça, Bulgarca ve Ukraynaca'dır. Kuşkusuz bu dillere ayrıca Arapça, Yunanca ile 1960'dan sonra Türklerin işçi olarak yabancı ülkere göçü sonucu öğrendikleri diller olanAlmanca, Hollandaca Fransızca ve İngilizce de eklenebilir.

ANADOLU TÜRKÇESİ: Anadolu Türkçesi, Türk dilleri içinde Oğuz dilleri grubunda yer alır. Toplam nüfusları 60 milyona yaklaşan ve Anadolu, Trakya, Kuzey Kıbrıs'ta (Kıbrıs'taki Türk nüfusu yaklaşık 140 bindir) yaşayan Anadolu Türkleri tarafından konuşulan bu dil, Türk lehçeleri arasında en büyük grubu oluşturur. Ayrıca bu lehçe, şu Türk azınlıklarının da ana dilini oluşturmaktadır:

Türk Azınlıklar - Nüfus 

• Bulgaristan Türk azınlığı 750.000
• Batı Trakya Türkleri (Yunanistan) 140.000
• Makedonya Türk azınlığı 66.000
• Irak Türkmenleri 300.000

Başta Almanya olmak üzere;

• Almanya (1.920.000)
• Hollanda (250.000)
• Fransa (240.000)
• Belçika (85.000)
• İngiltere (65.000) ve
• Danimarka'ya (37.000)

1960'lı yılların başından itibaren göç etmiş Türkler 2.600.000